Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem.
Znać ustawy, to nie znaczy trzymać się ich słów,
lecz rozumieć ich sens i znaczenie.
Aby rozpocząć postępowanie spadkowe, należy złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Od marca 2009 roku istnieje drugi sposób, aby potwierdzić prawo spadkobiercy do spadku. Mowa o notarialnym poświadczeniu dziedziczenia. Akt Poświadczenia Dziedziczenia ma taką samą moc prawną jak postanowienie sądu stwierdzające prawo do spadku. Różnica polega na tym, że załatwianie sprawy spadkowej drogą sądową trwa dłużej niż u notariusza. Ponadto Akt Poświadczenia Dziedziczenia można sporządzić u dowolnego notariusza, bez względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (jak to ma miejsce w postępowaniu sądowym). Spadkobiercy nie muszą również składać żadnych wniosków oraz pism procesowych. Wystarczy tylko dostarczyć odpowiednie dokumenty i osobiste stawiennictwo wszystkich spadkobierców, zarówno ustawowych jak i testamentowych.
Zachowek chroni najbliższych członków rodziny testatora, którzy dziedziczyliby spadek na podstawie ustawy, ale zostali pominięci w testamencie albo spadkodawca za życia przekazał swój majątek innym osobom. Osobie uprawnionej z tytułu zachowku przysługuje roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej.
Zachowek przysługuje małżonkowi, zstępnym (dzieciom, lub w wypadku gdy dziecko nie żyje - dalszym jego następcom) oraz wstępnym zmarłego (rodzicom). Wysokość zachowku wynosi dla nich 1/2 (lub 2/3 w przypadku osób małoletnich lub osób trwale niezdolnych do pracy) wartości udziału, jaki przypadłby tym osobom, gdyby byli powołani do spadku. Rodzeństwo spadkodawcy nigdy nie jest uprawnione do zachowku.
Aby ustalić wysokości zachowku, należy wpierw określić wartości całego majątku spadkodawcy, od którego ów zachowek ma być wyliczony. Składa się na niego nie tylko to, co zmarły pozostawił w chwili śmierci, ale również darowizny, także te, poczynione na rzecz osób obcych, dokonane do 10 lat wcześniej.
Z roszczeniem o zapłatę zachowku oraz z roszczeniem o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń można wystąpić w ciągu pięciu lat od ogłoszenia testamentu, a z roszczeniem o uzupełnienie zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny wystąpić można w ciągu pięciu lat od chwili śmierci.
Każda osoba uprawniona do zachowku, może się o niego starać w przypadku, gdy nie otrzymała należnej jej ustawowo części spadku, ani na skutek dziedziczenia, ani na skutek darowizny poczynionej przez spadkodawcę jeszcze za życia, a zaliczanej do spadku. Może również wystąpić sytuacja, gdy uprawniony nie uzyskał całego należnego mu spadku. Wówczas przysługiwać mu będzie roszczenie o jego uzupełnienie. Osoba, która ma prawo do zachowku, nie może zażądać wydania rzeczy wchodzącej w skład spadku. Może jedynie domagać się zapłaty określonej kwoty pieniężnej.
Spadkodawca, spisując testament, może uprawnionego do zachowku, pozbawić tego prawa. Wydziedziczenie konkretnej osoby nie skutkuje jednak pozbawieniem praw do zachowku jego zstępnych. Testament powinien zawierać przyczynę wydziedziczenia. Wydziedziczenie może nastąpić tylko w określonych ustawowo sytuacjach, to jest:
W testamencie, spisanym w formie aktu notarialnego, można umieścić zapis, z którego będzie wynikać, iż w chwili śmierci testatora, własnością zapisobiercy windykacyjnego staną się, należące do zmarłego konkretne przedmioty. Osoba wskazana w testamencie może, ale nie musi, być spadkobiercą. Najważniejszą cechą zapisu windykacyjnego jest to, że wywołuje skutek rzeczowy w chwili otwarcia spadku. Zapisobierca, z chwilą śmierci testatora, nabywa składnik majątku i staje się jego prawowitym właścicielem. Fakt nabycia zapisu windykacyjnego musi zostać potwierdzony przez sąd postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku lub przez notariusza w Akcie Poświadczenia Dziedziczenia. Zapis windykacyjny jest bezskuteczny wówczas, gdy w chwili otwarcia spadku, przedmiot zapisu należał do spadkodawcy, a ten nie był zobowiązany do jego zbycia, w związku z jakąkolwiek inną podstawą prawną.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być:
Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego spadkobierca może:
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno zostać złożone przez spadkobiercę w ciągu sześciu miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o powołaniu do spadku. Brak takiego oświadczenia jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, to znaczy z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe. Jednak w przypadku spadków otwartych przed dniem 18 października 2015 roku (gdy śmierć nastąpiła przed tą datą) brak oświadczenia skutkuje przyjęciem spadku wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zawarta pomiędzy spadkobiercą ustawowym, a przyszłym spadkodawcą. Po śmierci spadkodawcy, osoba, która podpisała z nim umowę oraz jej zstępni, zostają wyłączeni od dziedziczenia (tak jakby nie dożyli chwili otwarcia spadku). Umowa ta musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzec się dziedziczenia nie może Gmina i Skarb Państwa, gdyż jako spadkobiercy powołani do spadku w ostatniej kolejności, nabywają spadek niezależnie od swojej woli.
Polskie prawo spadkowe określa kolejność, w jakiej spadkobiercy ustawowi są powoływani do spadku.